"Als de relatie goed is, krijg je veel voor elkaar"
Jan Heijkoop neemt afscheid als burgemeester, hij gaat met pensioen. Wat wilde hij als kind worden, wat maakte indruk op hem, wat mist hij straks aan Ambacht?
Buiten waait het flink, storm Ciarán is op komst. Vanuit de kamer van de burgemeester is te zien hoe herfstbladeren door het Baxpark scheren. Ruim 12 jaar zag Jan Heijkoop vanuit zijn ooghoeken het groen hart van Ambacht, maar nu hij de burgemeestersketen aan de wilgen hangt, neemt hij ook daarvan afscheid.
"Het werk ga ik niet missen, de mensen wel."
Flink terug de tijd in: Wat wilde je als kind worden?
Zonder enige twijfel en met twinkeling in zijn ogen: "Boer, melkveehouder. Ja, van jongs af aan al. Het was altijd een plezierige vanzelfsprekendheid dat ik, net als mijn vader, boer zou worden. En ik ben dat dan ook vol overtuiging geworden. Mijn broer niet, die ging eerst wat anders doen en werd pas later actief in het boerenbedrijf. Dat moest toen wel vergroten om voldoende op te leveren voor onze gezinnen. Ik ben toen de kaasmakerij ernaast gaan doen, tot ik waarnemend-burgemeester werd, een voltijdsbaan."
Je was met veel plezier melkveehouder, hoe kwam je dan in de politiek terecht?
"Enkele familieleden zaten in de plaatselijke politiek, een oom van mij was wethouder. Dat vond ik ook wel interessant. Ik was net 20 toen ik lid werd van een van de voorlopers van het CDA, de ARP, en de jongerentak daarvan, ARJOS. Ik kon me zo als agrariër dompelen in het studentenleven, want vrijwel alle ARJOS-leden waren student. Ik discussieerde en debatteerde veel met hen en heb daar veel van geleerd. In 1980 ontstond het CDA, ik hielp toen bij het opzetten van de jongerentak van het CDA."
"In maart 1982 werden verkiezingen voor de Provinciale Staten gehouden. Ik stond op een vrijwel onverkiesbare plaats, maar werd met flink wat voorkeursstemmen uit de regio toch gekozen. Ik was 28 en ben lang het jongste statenlid geweest. Ik moest zelfs een kostuum gaan kopen, want het werd mij duidelijk gemaakt dat een pak dat toch wel op prijs werd gesteld. Dat was even wennen, want ik droeg nooit een pak. Ik werkte 50% voor de provincie als bestuurder en 50% als boer, voor mij was dat toen het beste van twee werelden. Ik heb er volop van genoten."
Je groeide op in de Alblasserwaard, bent nu ruim 11 jaar burgemeester in Ambacht. Wat zijn de grootste overeenkomsten tussen Alblasserwaard en Ambacht?
"De overeenkomsten?" De burgemeester denkt even na. "Oud-Alblas en Ambacht zijn beide dorpen. Ambacht is dan wel een flink stuk groter, maar heeft toch nog die plezierige dorpse cultuur behouden. Beide dorpen hebben een bevolking die voor een groot deel bestaat uit mensen met een kerkelijke achtergrond. Leuk vind ik ook dat het dialect veel op elkaar lijkt."
"Oud-wethouder Teunis Stoop is geboren en getogen Ambachter, ook als hij Ambachts sprak en ik Alblasserwaards, begrijpen we elkaar heel goed. Dat heb ik ook met andere oorspronkelijke t'Ambachters, Arie Scheurwater en Bert van der Wulp, bijvoorbeeld. Door de komst van veel nieuwe inwoners hoor je het Rotterdams accent wel toenemen in Ambacht, net als Standaard Nederlands zoals dat op school wordt geleerd en in de media te horen is. Het dialect verdwijnt langzaamaan, zeker in Ambacht."
Voor je burgemeester in Ambacht werd, was je waarnemend burgemeester van Oost-Flakkee, dat gewikkeld was in een herindeling. Heeft voor Ambacht ook herindeling gedreigd?
"Nee", zegt Jan stellig: "De situatie in Ambacht en onze regio was heel anders dan op Goeree-Overflakkee. De gemeenten daar waren echt te klein om goede dienstverlening te blijven bieden, de samenwerking tussen de gemeenten was er veel te vrijblijvend en het aantal inwoners en voorzieningen voor hen daalde. De herindeling van Goeree-Overflakkee is zonder meer een van de meest geslaagde herindelingen van Nederland."
"Ik verdiepte ik me goed in Ambacht en samenwerking in de regio, voor ik solliciteerde naar de functie van burgemeester van Hendrik-Ido-Ambacht. Ik zag dan ook al gauw dat ik hier niet burgemeester zou worden om mee te werken aan herindeling. Ik heb grote waardering voor de manier waarop we het hier als zelfstandige gemeenten geregeld hebben: bestuur en democratie dicht bij de burger en samenwerking waar dat de burger voordeel geeft."
Voor Hendrik-Ido-Ambacht is herindeling nooit een serieuze optie geweest, maar, lacht Jan: "Vanuit Zwijndrecht klinkt wel zo nu en dan de wens om bij Ambacht gevoegd te mogen worden… Zonder gekheid: In onze regio werd en wordt goed en serieus samengewerkt. Een goed voorbeeld vind ik Sociale Dienst Drechtsteden, maar ook in gemeentegrensoverstijgende dossiers."
"De kwaliteit van onze dienstverlening is op orde en voor complexere zaken huren we, net andere kleinere gemeenten, specialisten in van de grotere gemeente. Daar hebben inwoners direct baat bij, maar ook indirect zijn er voordelen. Het eerste waar hogere overheden naar kijken wanneer er subsidies te verdelen zijn aan regio's, is hoe de samenwerking tussen de gemeenten onderling en tussen gemeenten, onderwijs en bedrijfsleven is. Die is bij ons goed en mede daardoor kregen we als regio, samen met Gorinchem, in 2020 miljoenen toegekend door de Rijksoverheid als bijdrage aan onze gezamenlijk Regio Deal."
Terug naar het begin van je burgemeesterschap in Ambacht: Waarom solliciteerde je naar die functie?
"Ik was 4,5 jaar waarnemend burgemeester geweest en het burgemeesterschap paste mij goed. Als waarnemend-burgemeester bleef ik in Oud-Alblas wonen en dat wilde ik graag blijven doen, of toch in ieder geval in de buurt. Toen zag ik de vacature voor burgemeester van Hendrik-Ido-Ambacht, 8 kilometer van mijn woning en bedrijf vandaan. Ik vond Ambacht om meerdere redenen een leuke gemeente. Ik kende het dorp goed, kwam er al vaak in mijn jonge jaren. We haalden hier met de trekker veevoer voor onze koeien bij de tuinders en boeren. De Brug over de Noord was toen nog een rijksweg, een snelweg. We hadden ontheffing om er met onze trekker over te rijden, toch altijd wel een avontuur."
"De tuinderijen en boerderijen zijn verdwenen, maar ik kan nog percelen aan bijvoorbeeld de Vrouwgelenweg aanwijzen waar we toen kwamen. Ook in de jaren '90, in mijn tijd als lid van de Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, vergaderde ik af en toe in Hendrik-Ido-Ambacht. Ik sprak er dan vooral met Ambachtse tuinders. Een groot deel van hen moest plaats maken voor nieuwbouwwijk De Volgerlanden. Dat waren vaak intensieve gesprekken, waardoor ik ook de Ambachtse cultuur beter leerde kennen. Ken je de film De Tuinders van Ambacht? Ik vind het heel mooi dat op die manier het Ambachts tuindersleven is vastgelegd."
Welke karaktereigenschap heeft je het meest geholpen in deze baan?
"Moeilijk om zoiets over jezelf te zeggen, maar het zoeken naar verbinding tussen opvattingen en mensen, dat is iets wat echt in mij zit. Daar heb ik een soort 6e zintuig voor. Ik kan ook wel zeggen dat ik altijd een goede relatie had met raadsleden, wethouders en medewerkers van de gemeente. Als de relatie goed is, kun je heel veel voor elkaar krijgen, vlug samen nieuwe ambities vorm geven, maar ook in een vroeg stadium problemen signaleren, oplossen en zo voorkomen dat ze groter worden. Net als ieder mens is ook iedere burgemeester anders, maar ik meen dat je als burgemeester geen partij moet zijn, maar onafhankelijk. Het evenwicht moet kloppen, evenwicht in overwicht, misschien wel."
"Wat je als burgemeester zeker niet moet doen is op de stoel van een wethouder gaan zitten. Ik zie sommige collega-burgemeesters wel eens in die valkuil stappen: een soort superwethouder willen zijn. Je moet de wethouders hun werk laten doen en als burgemeester vooral de smeerolie zijn in de samenwerking van college en raad. Nee, dit bedoel ik niet als tip of waarschuwing aan iemand in het bijzonder, het is gewoon hoe ik denk dat de rol van burgemeester het best ingevuld kan worden. Ik coach zo nu en dan beginnende burgemeesters, dan vertel ik hen dit ook."
Wat had je zelf als burgemeester van Hendrik-Ido-Ambacht achteraf bezien beter of anders gedaan?
Even peinst de burgemeester. Maar nee, er schiet hem niets te binnen. "Dingen zijn gegaan zoals ze zijn gegaan. Ik kan nu voor mezelf niet iets bedenken waarvan ik zeg: dat had ik als burgemeester anders moeten doen."
Welke 3 zaken maakten de meeste indruk op je in de afgelopen jaren?
"Het lijkt lang geleden en we vergeten vlug, maar de coronaperiode was zeer ingrijpend. In het begin de angst voor het onbekende, de overlijdens en mensen met heftige en aanhoudende klachten. Gevolgd door vergaande regels, indruisend tegen de persoonlijke vrijheid van de mensen. Die oude mensen in isolatie, de jonge mensen die niet naar school konden, het sociaal leven dat voor iedereen vrijwel tot stilstand kwam… Het was allemaal heel heftig. In Ambacht volgden we de regels, maar we waren niet strenger dan nodig. Daar klonk toen uit andere gemeenten kritiek op, maar ik stond en sta er nog steeds achter."
"Ons gemeentehuis was groot genoeg om met 1,5 meter tussenruimte te kunnen werken, we zijn nooit helemaal dicht geweest. En de ijsbaan in Sandelingen, waar mensen een week lang konden schaatsen, die heeft alleen maar plezier gebracht, dankzij initiatiefnemer Ko Wisse. Met name voor jongeren was het hoog tijd dat er wat te doen was. We monitorden continu: lopen de ziektegevallen op in Ambacht nu we het anders doen dan andere gemeenten? Dat is nooit het geval geweest. Met videoberichten probeerde ik de Ambachters moed in te spreken en hen tegelijk te wijzen op het belang van het volgen van de regels. Ook nu hoor ik daar nog regelmatig waardering voor."
Andere zaken die indruk maakten zijn de verdrietige gebeurtenissen, vertelt Jan. Een verdronken kind, het plotseling overlijden van een meisje dat heel actief was in de sportwereld, een jongen die omkwam door een overdosis… "Voor die jongen werd een stille tocht gehouden, ik heb toen zijn grote vriendengroep toegesproken. Je kon een speld horen vallen. Ik riep hen op om op elkaar te letten, niet te verwachten dat de politie of de gemeente wel voor hen zal zorgen. Nee, alleen vrienden kunnen elkaar echt goed bereiken. Als een goede vriend zegt: 'Nu moet je stoppen', 'nu moet je naar huis gaan', of 'nu moet je hulp zoeken', wordt daar veel beter gehoor aan gegeven dan wanneer wie anders het ook zegt."
Derde punt is de Ambachtse samenleving zelf. Gemeenschappen kunnen alleen bestaan als je gezamenlijk wat deelt, een samenleving alleen als je samen kunt leven, stelt Jan: "Zeker na de coronaperiode is er veel meer waardering gekomen voor het elkaar ontmoeten, het samenkomen. Of dat nou bij het voetbal is, op de Zomerparkdag of op Koningsdag of hoe dan ook. Tegelijk zie je dat mensen het steeds drukker hebben met alleen hun baan en gezinsleven. Het individualisme verschraalt de maatschappij. Ja, een samenleving functioneert goed als mensen ook tijd vrij maken voor andere zaken en mensen, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk te doen."
Wat ga je missen in of aan Ambacht?
"Ik heb het altijd met heel veel plezier gedaan, maar het werk zelf ga ik niet missen. Wat ik wel ga missen is het heel plezierig contact met mensen, binnen het gemeentehuis en daarbuiten. College-overleggen, raadsvergaderingen, huwelijksjubilea, nieuwjaarsrecepties, Oranje-ontbijt, officiële openingen enzovoort."
Wat wil je Ambachters meegeven?
"Je moet als bestuurder niet over je graf regeren, dus ik houd het algemeen: Die Ambachtse cultuur van samenwerken, verdiepen in elkaars opvattingen, het elkaar willen tegemoetkomen: blijf die koesteren. Ook voor wat de politiek betreft: In Ambacht besturen we niet om redenen van de macht, maar om het algemeen belang. Een goed functionerende democratie wordt gekenmerkt door de manier waarop de meerderheid rekening houdt met de minderheid. Naar mijn idee zit dat in Ambacht heel goed en mijn wens is dat dat zo blijft, omdat heel Ambacht daar baat bij heeft."
Wat ga je doen nu je met pensioen bent? Blijf je betrokken bij Ambacht?
"Ik wil meer tijd besteden aan mijn hobby's: mijn schapen, koeien, paarden en antieke tractoren. En meer samen doen met familie en vrienden, daar heb ik de afgelopen jaren te weinig tijd contact mee gehouden. Mijn vrouw Ria en ik willen ook meer gaan reizen. Onze eerstkomende reis is in januari, naar Curaçao. Daar kijken we erg naar uit, we zijn er niet eerder geweest. Verder houd ik me bezig met duurzame energie, windturbines en zonne-energie. Ook blijf ik burgemeesters coachen."
"Ja, ik verwacht nog regelmatig in Ambacht te zijn, lopen over de braderie met Koningsdag, op de Zomerparkdag en gewoon op de koffie bij kennissen en vrienden hier in Ambacht. Ik zal nog vaak met veel plezier over de Brug over de Noord naar Ambacht rijden!"